Kontakty kulturalne i naukowe

Brazylia od dawna fascynowała i przyciągała Polaków. Pierwsze utwory literackie o tematyce brazylijskiej polskich autorów pojawiają się na przełomie XIX i XX wieku – w okresie nasilonej fali emigracji Polaków, zwanej „gorączką brazylijską”. Autorzy utworów z tego okresu postrzegali Brazylię przez pryzmat problemów polskich emigrantów i ich walki o przeżycie. Przykładem są m.in.” Listy z Brazylii” (1891) Adolfa Dygasińskiego i „Pan Balcer” w Brazylii (1910) Marii Konopnickiej. W 1911 r. wielki polski pianista i kompozytor – Ignacy Jan Paderewski występował z koncertami w Rio de Janeiro i Sao Paulo. Był entuzjastycznie przyjmowany. W 1926 r. przebywała w Brazylii Maria Sklodowska-Curie. W latach 1920. Antoni Słonimski pisywał stąd korespondencję dla „Wiadomoœci Literackich” . Na przełomie lat 20. i 30. znany pisarz i podróżnik Arkady Fiedler odbył swe pierwsze podróże do stanu Parana głównego skupiska Polonii brazylijskiej. W 1923 roku statek szkolny „Lwów” wpłynął do portów brazylijskich, a w 1934 roku statek szkolny „Biała Fregata” (póŸniejszy legendarny „Dar Pomorza”) zawinął do brazylijskich portów w czasie rejsu dookoła œwiata. W maju 1933 roku kpt. Stanisław Skarżyński na awionetce polskiej konstrukcji-RWD-5 dokonał samotnego lotu nad Atlantykiem i wylądował na ziemi brazylijskiej w Maceió w północnej Brazylii. Odwiedził kilka miast – Rio de Janeiro, Kurytybę, Porto Alegre i Santos. Wszędzie był entuzjastycznie witany przez mieszkańców i miejscową Polonię.

W czasie II wojny œwiatowej wielu wybitnych polskich twórców znalazło schronienie w Brazylii: poeci Julian Tuwim i Jan Lechoń, aktorzy Zbigniew Ziembiński i Irena Eichlerówna, rzeŸbiarz August Zamoyski. Tuwim i Lechoń napisali wiersze poœwięcone Rio de Janeiro, urzeczeni pięknem tego miasta. Tuwim w Rio de Janeiro zaczął pisać poemat „Kwiaty Polskie”. Ziembiński pozostał na stałe w Brazylii. Zwany tu „mistrzem Zimbą” jest uznawany za „ojca" współczesnego teatru brazylijskiego. Za swój wkład w rozwój kontaktów kulturalnych , zwłaszcza między teatrami obu krajów rząd polski w 1977 r. odznaczył Zbigniewa Ziembińskiego Złotym Krzyżem Zasługi.

Dzieła wybitnych pisarzy brazylijskich są szeroko znane w Polsce. Po 1945 r. ukazało się w naszym kraju ponad 80 dzieł, głównie powieœci brazylijskich autorów; dzieła wybitnych pisarzy takich jak Machado de Assis, Monteiro Lobato, Jorge Amado, czy współczesnych, jak Paulo Coelho, którego powieœci znajdują się na listach bestsellerów w Polsce. Również utwory polskich powieœciopisarzy i poetów, w tym utwory szeregu naszych współczesnych pisarzy są wydawane w Brazylii. Oprócz dzieł Henryka Sienkiewicza i Władysława Reymonta, wydawane są także utwory m.in. Bruno Schulza, Witolda Gombrowicza, Stanisława Lema i Ryszarda Kapuœcińskiego, poezje Adama Mickiewicza, Tadeusza Różewicza, Zbigniewa Herberta, Czesława Miłosza i Wisławy Szymborskiej. Ogromne zasługi w tłumaczeniu dzieł polskich powieœciopisarzy i poetów na język portugalski i popularyzacji literatury polskiej w Brazylii ma prof. Henryk Siewierski, były dyrektor Instytutu Literatury na Uniwersytecie w Brasílii.

Muzyka polskich kompozytorów, zwłaszcza utwory Fryderyka Chopina i Krzysztofa Pendereckiego są szeroko znane w Brazylii. Potwierdzeniem popularnoœci muzyki Chopina jest od dawna udział młodych brazylijskich pianistów w Międzynarodowych Konkursach Chopinowskich. W VII Konkursie Chopinowskim w 1965 r. brazylijski pianista Arturo Moreira Lima zdobył II nagrodę. Polscy œpiewacy brali udział w międzynarodowych konkursach dla wokalistów organizowanych przez Helenę Oliveira w Rio de Janeiro. Ważnym wydarzeniem kulturalnym było wystawienie opery „ Halka” Stanisława Moniuszki w Kurytybie przez Marię Fołtyn w 1990 r. Koncerty Krzysztofa Pendereckiego w Brazylii w 1982 i 1997 r. oraz w 2006 roku cieszyły się wielkim powodzeniem. Wielu innych polskich dyrygentów, pianistów i œpiewaków operowych występowało w Brazylii. Kilkakrotnie z koncertami występował Zespól „'Mazowsze”, odnosząc wielkie sukcesy. Wœród największych polskich imprez kulturalnych ostatnich lat w Brazylii należy wymienić:Festiwal Kultury Polskiej w Sao Paulo z udziałem ponad 50 wybitnych przedstawicieli polskiego œwiata kultury i sztuki, takich jak L. Możdżer, K. Janda, T. Stańko, Orkiestra Smyczkowa AUKSO , przeglądy filmów Andrzeja Wajdy z udziałem J. Gajosa, J. Morgensterna i J. Żakowskiego (2003 r., Sao Paulo, Kurytyba, Belo Horizonte), Galowy Koncert Symfoniczny z udziałem Piotra Palecznego i węgierskiego pianisty, Gyorgy Oravecza(Teatr Narodowy w Brasilii, 2004 r.) zorganizowany z okazji poszerzenia Unii Europejskiej. Polscy artyœci z powodzeniem uczestniczą w odbywającym sie co dwa lata w Sao Paulo międzynarodowym biennale sztuki. Od 2005 roku organizowany jest przez Fundację kulturalną Magdy Materny:”Fundaçao de Apoio de Iniciativas Pau-Brasil” festiwal kulturalny „Polônia Carioca”, który służy do prezentacji osiągnięć wybitnych polskich artystów, w tym przedstawicieli miejscowej Polonii. Fundacja Magdy Materny popularyzuje również twórczoœć artystów brazylijskich w Polsce.

Muzyka brazylijska jest znana w Polsce, np. utwory wielkiego kompozytora Heitora Villa-Lobosa były wykonywane podczas Festiwalu Muzyki Współczesnej „Warszawska Jesień”. Brazylijscy artyœci, tacy jak wokalistka Eliana Elias, która występowała w Operze Œląskiej, czy pianistka Iara Behs w Filharmonii Wrocławskiej, cieszyły się dużym zainteresowaniem. Ostatnie lata to wzrost zainteresowania capoeirą- tańcem walki. Polski film, zwłaszcza filmy Andrzeja Wajdy, Krzysztofa Zanussiego i Krzysztofa Kieœlowskiego cieszą się dużym zainteresowaniem w Brazylii. Polskie filmy były prezentowane na festiwalach w Sao Paulo i Rio de Janeiro. Z drugiej strony filmy brazylijskie, szczególnie filmy czołowych twórców brazylijskiego „nowego kina” oraz filmy z ostatnich lat cieszą się dużą popularnoœcią w naszym kraju.

Bogate są również kontakty polskich artystów plastyków z artystami brazylijskimi. Wielu najwybitniejszych polskich artystów plastyków wystawiało swe prace na Międzynarodowym Biennale Sztuki Nowoczesnej w Sao Paulo zdobywając najwyższe nagrody i uznanie: Magdalena Abakanowicz, Henryk Tomaszewski, Tadeusz Kantor, Tadeusz Strumiłło, Józef Szajna i inni. Brazylijscy plastycy prezentowali swe prace na Biennale Plakatu w Warszawie i Biennale Grafiki w Krakowie. Brali w nich udział także plastycy polskiego pochodzenia.

Ważnym wydarzeniem w stosunkach kulturalnych był Festiwal Kultury Polskiej w Sao Paulo zorganizowany w związku z oficjalną wizytą prezydenta RP Aleksandra Kwaœniewskiego w kwietniu 2002 r. w Brazylii. Z okazji 85. rocznicy ustanowienia stosunków dyplomatycznych między obu państwami ,w paŸdzierniku 2005 roku miała miejsce w Warszawie wystawa dzieł Bruno Lechowskiego, wybitnego impresjonisty brazylijskiego polskiego pochodzenia.

Polsko-brazylijskie kontakty naukowe, podobnie jak kontakty w dziedzinie literatury, sięgają końca XIX wieku i wynikały z zainteresowania polskich naukowców życiem polskiej emigracji w Brazylii. Józef Siemiradzki (1858-1933), geolog, podróżnik, prowadził badania naukowe w zakresie geologii w Brazylii i Argentynie, dokonał pierwszego badania rzeŸby terenu w Paranie.

Przed 1939 i długo po 1945 r. kontakty między uniwersytetami obu krajów były znikome. Dopiero przemiany polityczne i społeczne w Polsce i Brazylii na przełomie lat 80. i 90. otworzyły nowe możliwoœci kontaktów i współpracy między wyższymi uczelniami i innymi instytucjami naukowymi. Bardzio aktywną współpracę prowadzi Uniwersytet Warszawski, a zwłaszcza Centrum Studiów Latynoamerykańskich UW z uniwersytetami w Rio de Janeiro, Sao Paulo i Kurytybie. Również inne polskie uniwersytety m.in. Uniwersytet Jagielloński i Uniwersytet Łódzki współpracują z uniwersytetami brazylijskimi.